Onze rechtstaat: te veel regels, te weinig oplossingen

Te veel regels, te weinig oplossingen. Dat is de conclusie die het juridisch onderzoeksinstituut HiiL (Hague Institute for Innovation of Law) trekt in haar rapport dat op 3 mei 2017 gepresenteerd werd. Onder de titel ‘Menselijk en Rechtvaardig. Is de rechtsstaat er voor de burger?’ onderzochten zij het functioneren en het effect van de Nederlandse rechtsstaat.

Per jaar komen er in Nederland 4,3 miljoen rechtsproblemen bij, die grote impact hebben op de betrokkenen. In 2014 werd slechts 50% van die geschillen opgelost. Iets meer dan de helft van de Nederlanders denkt dat een gang naar de rechter een probleem oplost. Minder dan de helft heeft er vertrouwen in dat het ‘in de arm nemen’ van een advocaat een probleem oplost.

Onder de juridische beroepsbeoefenaars zelf is het vertrouwen in een oplossingsgerichte rechtsstaat nog lager. Zij zien waar het systeem niet werkt en ervaren hoe zwaar het is om het systeem te veranderen.

Vast

Het systeem zit vast in zichzelf en zijn regels. In haar rapport stelt HiiL: “de advocatuur is zo dichtgeregeld en georganiseerd, dat er geen goede gestandaardiseerde diensten voor de problemen van gewone mensen kunnen ontstaan. Het effect daarvan komt volgens deskundigen neer op een ‘advocatenbelasting’ die misschien wel 80% uitmaakt van de prijs voor juridische hulp aan particulieren.

De rechtspraak is wettelijk verplicht om te werken met procedures die niet erg geschikt zijn voor de problemen die mensen als individu ervaren. De overheid, die deze inefficiënte rechtspraak moet bekostigen, ontmoedigt vervolgens het gebruik van de meest basale rechtsstatelijke voorziening, de toegang tot een onafhankelijke neutrale rechter.”

Beweging

“Aan de andere kant is er iets van een tegenbeweging richting manieren van werken, die het probleem meer direct oplossen zonder (nodeloze) juridisering. Er lijkt iets van groei in het aantal mediations (van 4% in 2003, 3% in 2009 naar 5% in 2014*). De vaardigheden van juristen op het gebied van geschiloplossing zijn volgens de meeste waarnemers toegenomen.”

Hiil ziet veel initiatieven voor meer verbindende manieren van komen tot rechtvaardigheid. Voorbeelden zijn mediation in het strafrecht en online conflictoplossing (ODR). Deze initiatieven krijgen echter niet genoeg lucht en ruimte om uit te groeien tot volwassen alternatieven. De regels die voor rechtszekerheid en rechtsgelijkheid zorgen zijn een belemmering als het gaat om rechtsontwikkeling.

Conclusie

Hiil stelt voor om een nieuw ministerie van rechtvaardigheid op te zetten. Dit ministerie kan ervoor zorgen dat er de ruimte komt om te ontwikkelen en vernieuwen in de rechtsstaat. HiiL stelt voor om tien nieuwe mensen verbindende routes naar rechtvaardige oplossingen te laten maken. Voor tien veel voorkomende juridische problemen.

Met professionele mediation lossen wij meer dan 90% van de conflicten op. Snel en tot tevredenheid van beide partijen. Wij blijven ons inzetten voor mediation op diverse terreinen en juichen initiatieven toe die mediation nog beter op de kaart zetten in onze rechtsstaat.

*Geschilbeslechtingsdelta 2014, p. 118

Zie hier het persbericht van Hiil.
Zie hier het rapport.
Zie hier het artikel in NRC next erover.